Czas na zmiany?
Współczesne społeczeństwa obserwują dynamiczne zmiany w sposobach zaangażowania obywatelskiego młodzieży. Tradycyjne formy uczestnictwa, takie jak udział w wyborach czy działalność w stowarzyszeniach, ustępują miejsca nowym, cyfrowym formom aktywności. Jednocześnie pojawiają się obawy dotyczące rosnącej apatii politycznej wśród młodych ludzi. Celem niniejszego artykułu jest analiza współczesnych trendów w zaangażowaniu obywatelskim młodzieży, z uwzględnieniem danych z Polski i innych krajów, oraz refleksja nad rolą nowych mediów w kształtowaniu postaw obywatelskich.
Tradycyjne formy zaangażowania obywatelskiego
Tradycyjne formy uczestnictwa obywatelskiego, takie jak udział w wyborach czy działalność w organizacjach społecznych nadal odgrywają istotną rolę. Jednakże dane wskazują na spadek zainteresowania młodzieży tymi formami aktywności. Na przykład, badania CBOS z 2020 roku pokazują, że tylko 6,8% Polaków angażuje się w związki, kluby i stowarzyszenia sportowe, a 6,5% w ruchy religijne i kościelne.
W kontekście wyborów, raport Harvard Youth Poll z 2024 roku wskazuje, że ponad połowa młodych Amerykanów w wieku 18–29 lat deklaruje zamiar udziału w nadchodzących wyborach prezydenckich. Jednakże, rzeczywista frekwencja wyborcza wśród młodzieży często pozostaje niższa niż w innych grupach wiekowych.
Nowe formy zaangażowania: protesty i aktywizm cyfrowy
W ostatnich latach obserwuje się wzrost zaangażowania młodzieży w protesty społeczne i aktywizm cyfrowy. W Polsce, po wyroku Trybunału Konstytucyjnego w sprawie dopuszczalności przerywania ciąży w 2020 roku, aż 28% osób w wieku 18–24 lat deklarowało udział w protestach.
Aktywizm cyfrowy, zwłaszcza w mediach społecznościowych, stał się nowym kanałem wyrażania opinii i mobilizacji społecznej. Badania Digital Wellness Lab wskazują, że młodzi ludzie wykorzystują platformy takie jak Instagram, X czy TikTok do promowania kampanii społecznych i politycznych. Jednakże, nie wszyscy młodzi postrzegają media społecznościowe jako istotne narzędzie zaangażowania obywatelskiego. Według Pew Research Center, tylko 13% nastolatków uważa media społecznościowe za bardzo ważne dla angażowania się w kluczowe kwestie społeczne.
Wolontariat i służba obywatelska
Wolontariat i programy służby obywatelskiej stanowią kolejną formę zaangażowania młodzieży. Raport OECD z 2024 roku podkreśla, że takie programy mogą zwiększać pewność siebie młodych ludzi, rozwijać ich umiejętności i promować solidarność społeczną. W krajach takich jak Francja, programy służby obywatelskiej przyczyniają się do lepszej integracji społecznej i zawodowej młodzieży. Pomimo dostępności różnych form zaangażowania, młodzież napotyka na liczne bariery. Raport UNICEF z 2024 roku wskazuje, że młodzi aktywiści często doświadczają kampanii oszczerstw, aresztowań i innych form represji. Ponadto, brak zaufania do instytucji publicznych i poczucie marginalizacji mogą zniechęcać młodych ludzi do aktywności obywatelskiej.
Apatia polityczna wśród młodzieży: przyczyny i konteksty
Jednym z najczęściej podnoszonych problemów w dyskusji o zaangażowaniu obywatelskim młodzieży jest rosnąca apatia polityczna. Młodzi ludzie często deklarują brak zainteresowania tradycyjną polityką, co przejawia się w niskiej frekwencji wyborczej czy ograniczonym udziale w partiach politycznych. Według raportu „Being Seen, Being Heard” opublikowanego przez UNICEF (2024), jednym z kluczowych powodów takiego stanu rzeczy jest przekonanie młodych, że ich głos nie ma realnego wpływu na decyzje polityczne. Badani młodzi aktywiści wskazywali na brak kandydatów reprezentujących ich wartości i doświadczenia – aż 45% respondentów w grupie wiekowej 15–24 lat uznało, że żadna z obecnych partii nie odzwierciedla ich przekonań.
Poczucie niedostępności systemu politycznego, skomplikowany język debat publicznych, a także dominacja starszych pokoleń w życiu politycznym mogą prowadzić do wyobcowania młodych obywateli. Według raportu European Youth Forum pt. „Beyond Apathy: Youth Participation in Democratic Life” (2022), młodzież często postrzega politykę jako „zbyt odległą”, „skorumpowaną” lub „odrealnioną”, co przekłada się na brak chęci angażowania się w jej tradycyjne formy. Dodatkowo, badanie przeprowadzone przez Pew Research Center (2023) wykazało, że aż 62% młodych Amerykanów w wieku 18–29 lat uważa, że politycy „nie rozumieją problemów młodego pokolenia”, co zniechęca ich do głosowania i podejmowania aktywności w ramach istniejących struktur.
Warto jednak podkreślić, że apatia nie zawsze oznacza brak troski o sprawy społeczne – przeciwnie, młodzież często angażuje się w działania oddolne, lokalne inicjatywy, czy aktywizm cyfrowy, które są dla nich bardziej autentycznym sposobem wyrażania przekonań. Zjawisko to określa się czasem jako „przesunięcie od polityki formalnej do polityki codziennej”, gdzie młodzi ludzie wybierają działania bezpośrednie i oparte na wartościach, zamiast partycypować w instytucjonalnych ramach.
Konsekwencje apatii politycznej dla przyszłości demokracji
Długofalowe skutki apatii politycznej wśród młodzieży mogą być poważne dla kondycji demokracji. Niska frekwencja wyborcza i ograniczony udział młodych ludzi w procesach decyzyjnych oznaczają, że ich potrzeby i perspektywy mogą być pomijane w polityce publicznej. To z kolei może pogłębiać poczucie marginalizacji i wzmocnić błędne koło wycofania się z życia obywatelskiego. Jak wskazuje raport OECD „Youth and Intergenerational Justice” (2023), brak reprezentacji młodych w instytucjach demokratycznych prowadzi do decyzji politycznych, które nie uwzględniają interesów przyszłych pokoleń, np. w zakresie polityki klimatycznej, edukacyjnej czy mieszkaniowej.
Co więcej, długotrwała apatia może osłabić fundamenty demokracji, takie jak zaufanie do instytucji, kultura dialogu i odpowiedzialność obywatelska. Badania Fundacji Bertelsmanna (2022) pokazują, że społeczeństwa z niskim poziomem partycypacji młodzieży są bardziej podatne na populizm i polaryzację polityczną. W skrajnych przypadkach, wycofanie się młodego pokolenia z życia publicznego może prowadzić do erozji demokracji przedstawicielskiej i wzrostu autorytarnych tendencji – szczególnie jeśli młodzi nie widzą w demokracji skutecznego narzędzia zmiany.
Dlatego aktywizacja młodzieży nie jest jedynie kwestią edukacyjną czy społeczną, ale także strategicznym wyzwaniem dla przyszłości demokratycznych systemów politycznych. Włączenie młodych obywateli w procesy decyzyjne i stworzenie realnych możliwości wpływu to klucz do budowania trwałej, inkluzywnej i odpornej demokracji.
Wnioski i rekomendacje
Zaangażowanie obywatelskie młodzieży w dobie nowych mediów jest złożonym zjawiskiem, łączącym tradycyjne formy uczestnictwa z nowymi, cyfrowymi kanałami aktywności. Aby skutecznie wspierać i rozwijać zaangażowanie młodzieży, konieczne jest:
• Edukowanie młodych ludzi na temat różnych form uczestnictwa obywatelskiego i ich znaczenia.
• Tworzenie bezpiecznych przestrzeni do wyrażania opinii i prowadzenia dialogu społecznego.
• Wspieranie inicjatyw młodzieżowych i zapewnienie im realnego wpływu na decyzje publiczne.
• Zwiększanie przejrzystości i dostępności instytucji publicznych dla młodych obywateli.
Tylko poprzez zrozumienie i odpowiednie wsparcie młodzieży można budować społeczeństwo obywatelskie oparte na aktywnym i świadomym uczestnictwie wszystkich jego członków.
