Młodzież a czynne prawo wyborcze. Szansa czy wyzwanie dla współczesnej demokracji?

Czym jest czynne prawo wyborcze?

Czynne prawo wyborcze to uprawnienie obywatela do udziału w wyborach poprzez oddanie głosu na kandydatów ubiegających się o stanowiska publiczne. W kontekście młodzieży temat ten budzi wiele emocji i dyskusji, zwłaszcza w odniesieniu do obniżenia wieku uprawniającego do głosowania. Czy włączenie młodszych obywateli w proces wyborczy stanowi szansę na wzmocnienie procesów demokratyzacji, czy też niesie za sobą poważne wyzwania?

Aktywność polityczna młodzieży w Polsce

W ostatnich latach obserwujemy znaczący wzrost zaangażowania politycznego wśród młodych Polaków. W wyborach parlamentarnych w 2023 roku frekwencja w grupie wiekowej 18–29 lat wg sondażu exit poll wyniosła 68,8%, co stanowi wzrost o ponad 20 punktów procentowych w porównaniu z 2019 rokiem – wówczas frekwencja wyniosła 46,4% zgodnie z late poll Ipsos. To bezprecedensowe zaangażowanie młodzieży miało istotny wpływ na wyniki wyborów, przyczyniając się do zmiany układu sił politycznych w kraju. Ten wyraźny wzrost frekwencji pokazuje, że młodzież nie jest obojętna wobec spraw publicznych, a ich głos potrafi realnie wpłynąć na polityczny krajobraz państwa.

Debata nad obniżeniem cenzusu czynnego prawa wyborczego

Cenzus to forma ograniczenia w prawie wyborczym, jego zastosowanie skutkuje wyłączeniem określonej grupy osób z czynnego udziału w wyborach. Jest swoistym wyjątkiem od zasady powszechności wyborów. Coraz częściej pojawia się postulat obniżenia wieku czynnego prawa wyborczego do 16. roku życia. Zwolennicy tego rozwiązania wskazują, że młodzi ludzie w tym wieku są wystarczająco świadomi społecznie i politycznie, by brać udział w decyzjach wyborczych. Argumentują także, że wcześniejsze włączenie młodzieży w demokrację może prowadzić do większego zaangażowania obywatelskiego w dorosłości. Z kolei przeciwnicy podnoszą wątpliwości dotyczące niedojrzałości emocjonalnej, braku dostatecznej edukacji obywatelskiej i większej podatności młodzieży na manipulację.

Edukacja obywatelska jako klucz do świadomej partycypacji

Według badań Centrum Edukacji Obywatelskiej aż 41% uczniów w Polsce regularnie interesuje się tematami społecznymi i politycznymi, jednak ich aktywność ogranicza się często do świata wirtualnego. Systemowa, praktyczna edukacja obywatelska mogłaby pomóc w przekuciu tej ciekawości w trwałe zaangażowanie demokratyczne. Wprowadzenie kompleksowej edukacji obywatelskiej w szkołach mogłoby przygotować młodzież do świadomego uczestnictwa w życiu politycznym, niezależnie od wieku, w którym uzyskują prawo do głosowania. Takie działania mogą również przyczynić się do zwiększenia frekwencji wyborczej wśród młodych dorosłych. 

Międzynarodowe doświadczenia – różne oblicza młodego wyborcy

Austria – pozytywny przykład skutecznego wdrożenia

Austria obniżyła wiek wyborczy do 16 lat w 2007 roku, stając się pionierem takiej reformy w Europie. W wyborach parlamentarnych w 2008 roku frekwencja wśród osób w wieku 16 i 17 lat wyniosła aż 88% – była wyższa niż w wielu starszych grupach wiekowych. W dużej mierze był to efekt systemowego wsparcia – w tym rozbudowanego programu edukacji obywatelskiej w szkołach oraz silnej kampanii informacyjnej. W kolejnych latach frekwencja ustabilizowała się na poziomie 63–70%, ale i tak pozostaje stosunkowo wysoka. Co ważne, młodzi Austriacy, którzy zaczynali głosować od 16. roku życia, częściej kontynuowali uczestnictwo w kolejnych wyborach niż ich starsi koledzy, którzy po raz pierwszy głosowali w wieku 18 lat.

Brazylia – przykład wyzwań i ograniczeń

W Brazylii młodzież w wieku 16 i 17 lat może głosować od 1988 roku, lecz udział tej grupy w wyborach pozostaje niski – w ostatnich wyborach prezydenckich w 2022 roku zarejestrowało się zaledwie 13% uprawnionych w tym wieku. W przeciwieństwie do Austrii, Brazylia nie wdrożyła kompleksowego systemu edukacji obywatelskiej ani kampanii aktywizacyjnych skierowanych do młodych ludzi. Dodatkowo wybory w tym wieku są dobrowolne, co może wpływać na niski poziom poczucia obowiązku obywatelskiego. W efekcie – mimo wczesnego nadania praw wyborczych – nie zaobserwowano trwałego wzrostu partycypacji wyborczej wśród młodzieży.

Niemcy – zaangażowanie młodych ludzi w wyborach lokalnych

W Niemczech prawo wyborcze na poziomie federalnym przysługuje obywatelom od 18. roku życia. Jednak poszczególne kraje związkowe – landy mają możliwość obniżenia wieku wyborczego w wyborach lokalnych i regionalnych do 16 lat. Do 2023 roku 11 landów skorzystało z tej możliwości, w tym Berlin, Brandenburgia, Hamburg i Badenia-Wirtembergia. Badania wskazują, że w tych regionach frekwencja wśród 16 i 17-latków jest porównywalna z frekwencją starszych grup wiekowych, co sugeruje, że młodsi wyborcy są równie zaangażowani w proces wyborczy.​

Porównując działania zastosowane w przytoczonych krajach widać, że obniżenie cenzusu czynnego wieku wyborczego do 16 lat, wsparte odpowiednimi następstwami edukacyjnymi, może skutecznie zwiększyć zaangażowanie polityczne młodzieży.

Szansa czy zagrożenie dla współczesnej demokracji?

Włączenie młodzieży w życie polityczne poprzez czynne prawo wyborcze nie jest tylko kwestią formalnego wieku – to przede wszystkim pytanie o jakość demokracji. Z jednej strony, młodzi ludzie posiadają potencjał, by wnosić świeże spojrzenie i nowe priorytety, takie jak klimat, prawa człowieka czy nowoczesne technologie, jak i energię niezbędną do ożywienia debaty publicznej. Z drugiej strony, niezbędne są systemowe działania, by przygotować ich do odpowiedzialnego udziału w wyborach: rzetelna edukacja obywatelska, rozwój krytycznego myślenia i dostęp do sprawdzonych informacji.

Dlatego odpowiedzią nie powinno być proste „tak” lub „nie” dla głosu młodzieży, ale raczej: „tak, ale mądrze i odpowiedzialnie”. Współczesna demokracja, by przetrwać i się rozwijać, potrzebuje zaangażowanych obywateli – również tych najmłodszych.

Obniżenie wieku wyborczego może być szansą, ale tylko wtedy, gdy towarzyszy mu odpowiedzialna polityka państwa. Demokracja nie kończy się przy urnie – tam się dopiero zaczyna.